Category: Sahitya

મુનવ્વર રાના એવા કવિ છે કે જેમણે ઉર્દૂ કવિતાને પ્રેમિકાના ઝૂલ્ફો અને સૌંદર્યમાંથી ખેંચીને માતાના ચરણોમાં પહોંચાડી અને માતા પર અનેક શેરો અને ગઝલ લખી જે આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત થયા છે. વિશ્વભરમાં તેમનાં શેરો લોકપ્રિય થયા અને સાંભળવામાં આવે છે. રવિવારે રાત્રે તેમણે ફાની દુનિયાને અલવિદા કહી દીધી છે.

મુનવ્વર રાનાનું અસલી નામ સૈયદ મુનવ્વર અલી છે, અને તેમનો અભ્યાસ કોલકાતામાં થયો હતો. મુનવ્વર રાનાને તેમના માતા આયેશા સાથે અદ્વીતીય લગાવ હતો. માતા અંગેના તમામ શેરો તેમણે તેમના માતાને કેન્દ્રમાં રાખીને લખ્યા છે.

મુનવ્વર રાનાએ મા પર લખેલા અજરાઅમર  ખૂબ જ લોકપ્રિય થયેલા શેર

કીસી કો ઘર મિલા હિસ્સે મે યા કોઈ દુકાં આઈ,
મૈં ઘર મેં સબ સે છોટા થા, મેરે હિસ્સે મે માં આઈ.

ચલતી ફિરતી હુઈ આંખો સે અઝાં દેખી હૈ,
મૈં ને જન્નત તો નહીં દેખી હૈ, માં દેખી હૈ.

અભી ઝીંદા હૈ માં મેરી, મુઝે કુછ નહીં હોગા
મૈં ઘર સે જબ નિકલતા હું દુઆ ભી સાથ ચલતી હૈ.

ઈસ તરહ મેરે ગુનાહોં કો વો ધો દેતી હૈ,
માં બહોત ગુસ્સે મેં હોતી હૈ તો રો દેતી હૈ.

જબ ભી કશ્તી મેરી સૈલાબ મેં આ જાતી હૈ,
માં દુઆ કરતી હુઈ ખ્વાબ મેં આ જાતી હૈ.

કલ અપને આપ કો દેખા થા માં કી આંખોં મેં,
યે આઈના હમેં બૂઢા નહીં હોને દેતા.

તેરે દામન મેં સિતારે હૈં તો હોંગે અય ફલક,
મુઝ કો અપની માં કી મૈલી ઓઢની અચ્છી લગી.

મુનવ્વર માં કે આગે યૂં કભી ખૂલકર નહીં રોના,
જહાં બૂનિયાદ હો ઈતની નમી અચ્છી નહીં લગતી.

યે સોચ કે માં બાપ કી ખિદમત મેં લગા હું,
ઈસ પેડ઼ કા સાયા મેરે બચ્ચોં કો મિલેગા.

બરબાદ કર દીયા હમેં પરદેસ ને મગર,
માં સબ સે કેહ રહી હૈ કી બેટા મઝે મેં હૈ.

યે ઐસા કર્ઝ હૈં જો મેં અદા કર નહીં સકતા,
મૈં જબ તક ઘર ન લોટું મેરી માં સજદે મેં રહેતી હૈ.

મૈં ને કલ શબ ચાહતોં કી સબ કિતાબૈં ફાડ઼ દી,
સિર્ફ ઈક કાગઝ પે લિખ્ખા થા લફ્ઝે “માં” રહને દીયા.

દિન ભર કી મશક્કત સે બદન ચૂર હૈં લેકિન,
માં ને મુઝે દેખા તો થકન ભૂલ ગઈ હૈં.

લિપટ જાતા હૂં માં સે ઔર મૌસી મુસ્કુરાતી હૈ,
મૈં ઉર્દુ મેં ગઝ઼લ કહેતા હું તે હિન્દી મુસ્કુરાતી હૈ.

શહેર કે રસ્તે હો, ચાહે ગાંવ કી પગદંડીયાં,
માં કી ઉંગલી થામ કર ચલના બહોત અચ્છા લગા.

ઉર્દુના પ્રખ્યાત અને દિગ્ગજ શાયર મુનવ્વર રાના લાંબી બિમારીની સામે જીવનનો જંગ હારી ગયા છે. રવિવારે મોડી રાત્રે તેમનું હૃદય રોગના હૂમલાથી નિધન થયું છે. મુનવ્વર રાનાનું અસલી નામ સૈયક મુનવ્વર અલી હતું. તેઓ 71 વર્ષના હતા. તેમના કેટલાક યાદગાર અને ચૂંટેલા શેર અત્રે પ્રસ્તુત કરીએ છીએ.

કુછ બિખરી હુઈ યાદોં કે કિસ્સે ભી બહુત થે,
કુછ ઉસ ને ભી બાલોં કો ખૂલા છોડ દિયા થા.

તુમ્હારા નામ આયા ઔર હમ તકને લગે રસ્તા,
તુ્મ્હારી યાદ આઈ ઔર ખિડ઼કી ખોલ દી હમને,

ફરિશ્તે આ કર ઉન કે જિસ્મ પર ખૂશ્બુ લગાતે હૈ,
વો બચ્ચે જો રેલ કે ડિબ્બોં મેં ઝાડૂ લગાતે હૈં.

તમામ જિસ્મ કો આંખે બના કે રાહ કો,
તમામ ખેલ મહોબ્બત મેં ઈન્તેઝાર કા હૈ.

તુમ્હેં ભી નીંદ સી આને લગી હૈ થક ગયે હમ ભી,
ચલો હમ આજ યે કિસ્સા અધુરા છોડ઼ દેતે હૈં.

કીસી કે ઝખ્મ પર ચાહત સે પટ્ટી કૌન બાંધેગા,
અગર બહનેં નહીં હોંગી તો રાખી કૌન બાંધેગા.

હમ નહીં થે તો ક્યા કમી થી યહાં,
હમ ન હોંગેં તો ક્યા કમી હોગી.

બચ્ચોં કી ફીસ ઉન કી કિતાબેં કલમ-દવાત,
મેરી ગરીબ આંખો મે સ્કૂલ ચૂભ ગયા

ગર કભી રોના હી પડ઼ જાયે તો ઈતના રોના,
આ કે બરસાત તેરે સામને તૌબા કર લે.

તુમ્હારે શહેર મેં મય્યતત કો સબ કાંધા નહીં દેતે,
હમારે ગાંવ મેં છપ્પર ભી સબ મિલ કર ઉઠાતે હૈં.

સગી બહેનોં કા રિશ્તા હૈં ઉર્દુ ઔર હિન્દી મેં,
કહીં દૂનિયા કી દો ઝીંદા ઝબાનોં મેં નહીં મિલતા.

હંસ કે મિલતા હૈં મગર કાફી થકી લગતી હૈ,
ઉસ કી આંખે કઈ સદીયોં સે જગ લગતી હૈ.

કભી ખૂશી સે ખૂશી કી તરફ નહીં દેખા
તુમ્હારે બાદ કીસી કી તરફ નહીં દેખા,

વો જિસ કે વાસ્તે પરદેશ જા રહા હું મૈં,
બિછળતે વક્ત ઉસી કી તરફ નહીં દેખા.

અબ જુદાઈ કે સફર કો મેરે આસાન કરો
તુમ મુઝે ખ્વાબ મેં આ કર ન પરેશાન કરો

તુમ્હારી આંખો કી તૌહીન હૈ ઝરા સોચો,
તુમ્હારા ચાહનેવાલા શરાબ પીતા હૈ.

સો જાતે હૈં ફૂટપાથ પે અખબાર બિછાકર,
મઝદુર કભી નીંદ કી ગોલી નહીં ખાતે.

એક આંસુ ભી હુકુમત કે લિયે ખતરા હૈ,
તુમ ને દેખા નહીં આંખો કા સમુંદર હોના.

મુનવ્વર રાના ઉર્દૂ સાહિત્યની દુનિયામાં વિશ્વસનીય અને લોકપ્રિય નામ છે. તેમણે માત્ર ઉર્દૂમાં જ નહીં પરંતુ હિન્દી કવિતામાં પણ નામના મેળવી છે. ઉર્દૂ અને હિન્દી સાહિત્ય જગતમાં વિશ્વ વિખ્યાત મુનવ્વર રાણાએ ઉર્દુ શાયરીને રંગબેરંગી ક્ષિતિજો સુધી પહોંચાડવાનું કામ કર્યું છે. તેમની શાયરીનો કેનવાસ એટલો બધો રંગદર્શી અને ભાવનાત્મક છે કે તેમના શેર વાંચ્યા બાદ કોઈ પણ માણસ તેમનો અચૂક ફેન બની જાય છે.

1947માં ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલા વખતે તેમના ઘણા નજીકના સંબંધીઓ અને પરિવારના સભ્યો દેશ છોડીને પાકિસ્તાન ગયા હતા. પરંતુ સાંપ્રદાયિક તણાવ હોવા છતાં, મુનવ્વર રાણાના પિતાએ પોતાના દેશમાં રહેવાનું પોતાનું કર્તવ્ય માન્યું. મુનવ્વર રાણાનું પ્રારંભિક શિક્ષણ કલકત્તા (નવું નામ કોલકાતા)માં થયું હતું. રાણાએ ગઝલ ઉપરાંત સંસ્મરણો પણ લખ્યા છે. તેમના લખાણોની લોકપ્રિયતાનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે તેમની કૃતિઓ ઉર્દૂ સિવાય અન્ય ભાષાઓમાં અનુવાદિત થઈ છે.

મુનવ્વર રાનાની કવિતામાં ગઝલ કવિતા સ્થાન પામી. ‘મા’ પરનું તેમની શાયરીઓ ખૂબ પ્રખ્યાત છે. તેમની ગઝલો હિન્દી, બાંગ્લા (બંગાળી) અને ગુરુમુખી ભાષાઓમાં પણ છે. મુનવ્વર રાણાનો 26 નવેમ્બર, 1952ના રોજ રાયબરેલીમાં જન્મ થયો હતો. રાયબરેલી પછી તેઓ કોલકાતામાં શિફ્ટ થયા ત્યાર બાદ લખનૌમાં રહ્યા.

મુનવ્વર રાનાએ ઉર્દૂ, હિન્દી અને બંગાળી ભાષાઓમાં પણ તેમની કવિતા પ્રકાશિત કરી. તેમની ગઝલ ‘મા’ આ ત્રણેય ભાષામાં પ્રકાશિત થઈ અને ખાસ્સી ખ્યાતિ મેળવી. રાષ્ટ્રીય અને આંતર રાષ્ટ્રીય મુશાયરા અને કવિ સંમેલનો પણ તેમણે ભાગ લીધો. તેમના દ્વારા રચિત કવિતા શાહદાબા માટે તેમને 2014 માં સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. ખાસ કરીને તેમણે લખેલું “મુહાજીરનામા” ખૂબ જ લોકપ્રિય થયું હતું, આ મુહાજીરનામામાં તેમણે વિભાજનની વેદના અને દર્દને ભારોભાર ઝીલ્યા છે.

મુનવ્વર રાના એવા કવિ છે કે જેમણે ઉર્દૂ કવિતાને પ્રેમિકાના ઝૂલ્ફો અને સૌંદર્યમાંથી ખેંચીને માતાના ચરણોમાં પહોંચાડી અને માતા પર અનેક શેરો અને ગઝલ લખી જે આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત થયા છે. વિશ્વભરમાં તેમનાં શેરો લોકપ્રિય થયા. અને સાંભળવામાં આવે છે.

મુનવ્વર રાનાનું અસલી નામ સૈયદ મુનવ્વર અલી છે, અને તેમનો અભ્યાસ કોલકાતામાં થયો હતો. મુનવ્વર રાનાને તેમના માતા આયેશા સાથે અદ્વીતીય લગાવ હતો. માતા અંગેના તમામ શેરો તેમણે તેમના માતાને કેન્દ્રમાં રાખીને લખ્યા છે. મુનવ્વર રાનાએ ઉર્દૂ કવિતા શીખવા માટે અબ્બાસ અલી ખાન બેખુદ અને વાલી આસીને પોતાના ઉસ્તાદ બનાવ્યા અને તેમની પાસેથી ઉર્દૂ કવિતાની કળા શીખી.

બાદશાહોં કો સિખાયા હૈ કલંદર હોના,
આપ આસાન સમઝતે હે મુનવ્વર હોના

મુનવ્વર રાનાના અત્યાર સુધીમાં એક ડઝનથી વધુ પુસ્તકો પ્રકાશિત થયા છે, જેમાં ”માં,ગઝલ છાંવ, પીપલ છાંવ, બદન સરાય, નીમ કે ફૂલ, સબ ઉસ કે લિયે, ઘર અકેલા હો ગયા, કહો ઝિલ્લે ઈલાહી સે, બગૈર નક્શે કા મકાન, ફિર કબીર, નયે મોસમ કે ફૂલ “ જેવા ગઝલ સંગ્રહનો સમાવેશ થાય છે.

સિર્ફ તારીખ બતાને કે લિયે ઝીંદા હું
અબ મેરા ઘર મેં ભી હોના હૈ કેલેન્ડર હોના

ગઝલમાં મુનવ્વર રાનાએ હિન્દી અને અવધી શબ્દો વાપરે છે અને ફારસી અને અરબી ભાષાને ટાળી છે. આ તેમની કવિતાને ભારતીય શ્રોતાઓ અને વાચકો માટે સુલભ બનાવે છે અને બિન-ઉર્દૂ પ્રદેશોમાં યોજાતા કવિતા સંમેલનોમાં તેમની લોકપ્રિયતામાં વધારો કરનારી સાબિત થઈ છે. મુનવ્વર રાનાની લખવાની એક અલગ શૈલી છે. તેમના મોટા ભાગના શેરોમાં માતા તેમના પ્રેમનું કેન્દ્રબિંદુ છે.

તમામ ઉમ્ર હમ એક દુસરે સે લડ઼તે રહે,
મગર મરે તો બરાબર મેં જા કે લેટ ગયે.

ઉર્દૂ સાહિત્ય માટે સાહિત્ય અકાદમીનો પુરસ્કાર (2014) લગભગ એક વર્ષ પછી તેમણે એવોર્ડ પરત કર્યો. દેશમાં વધી રહેલી અસહિષ્ણુતાના કારણે રાજ્ય પ્રાયોજિત સાંપ્રદાયિકતાના કારણે તેમણે ફરી ક્યારેય સરકારી એવોર્ડ ન સ્વીકારવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી.2012માં તેમને ઉર્દૂ સાહિત્યની સેવાઓ માટે શહીદ શોધ સંસ્થાન દ્વારા માટી રતન સન્માનથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.

મુનવ્વર રાનાના નામે વિવાદો પણ એટલા રહ્યા છે. તેમના પુત્ર તબરેઝ દ્વારા ફાયરીંગ બોગસ ઘટના, રામ મંદિરના ચૂકાદાનો વિરોધ, તાલિબાનો સાથે મહર્ષિ વાલ્મિકીની સરખામણી, તાલિબાનોની તરફેણ જેવા નિવેદનોને લઈ મુનવ્વર રાના ખાસ્સા વિવાદમાં રહ્યા હતા.

ઉર્દુ સાહિત્યનાં પ્રખ્યાત શાયર મુનવ્વર રાનાનું નિધન થયું છે. રવિવારે મોડી રાત્રે હૃદયરોગના હુમલાથી તેમનું નિધન થયું હતું. મુનવ્વર રાના પાછલા કેટલાક દિવસોથી લખનૌના પીજીઆઈમાં દાખલ હતા.

Acclaimed poet Munawwar Rana dies following prolonged illness in Lucknow. He was admitted to the Sanjay Gandhi Post Graduate Institute of Medical Sciences (SGPGIMS). pic.twitter.com/JD4gjoy61t

— ANI (@ANI) January 14, 2024

તેમની પીજીઆઈમાં સારવાર ચાલી રહી હતી. તેમને કિડની અને હ્રદયની બીમારી સંબંધિત સમસ્યાઓ હતી. તેમની પુત્રી સુમૈયા રાનાએ જણાવ્યું કે રાત્રે 11.30 વાગ્યાની આસપાસ તેમણે અંતિમ શ્વાસ લીધા. હાર્ટ એટેક આવ્યો હતો. સોમવારે રાયબરેલીમાં સુપુર્દે ખાક કરવામાં આવશે.

ત્રણ મહિના પછી યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે એમપીમાં ભાજપ અને કોંગ્રેસ વચ્ચે ટગ ઓફ વોર ચાલુ છે. આ વખતે આમ આદમી પાર્ટી એટલે કે AAP પણ એમપીમાં પોતાનું નસીબ અજમાવવાની તૈયારી કરી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં આ ત્રણેય પક્ષોમાં એકબીજાના નેતાઓને તોડવાની રમત ચાલી રહી છે. રવિવારે અનેક નેતાઓને કોંગ્રેસમાં જોડાવાની તૈયારી કરવામાં આવી હતી. જેમાં પ્રખ્યાત કવિ રાહત ઈન્દોરીની પત્નીનો પણ સમાવેશ થાય છે.

રાહત ઈન્દોરીના પત્ની અંજુમ રહેબર કોંગ્રેસમાં જોડાઈ ગયા છે. તેઓ પોતે એક પ્રખ્યાત કવિ છે. પ્રદેશ અધ્યક્ષ કમલનાથે ભોપાલમાં કોંગ્રેસ કાર્યાલયમાં અંજુમ રહેબરને કોંગ્રેસનું સભ્યપદ આપ્યું. આ પ્રસંગે કમલનાથે કવિ અંજુમ રહેબરનું સ્વાગત કર્યું અને તેમને ફૂલોનો ગુચ્છો અર્પણ કર્યો.

ઉલ્લેખનીય છે કે, અંજુમ રહેબર આમ આદમી પાર્ટી (AAP) છોડીને કોંગ્રેસમાં જોડાયા છે. તે આ વર્ષે એપ્રિલમાં આમ આદમી પાર્ટીમાં જોડાઈ હતી પરંતુ હવે તે કોંગ્રેસમાં જોડાઈ ગઈ છે. કવિ અંજુમ રહેબર એમપીના ગુના જિલ્લાના રહેવાસી છે.

AAP છોડીને કોંગ્રેસમાં જોડાયેલા કવિ અંજુમ રહેબર પ્રખ્યાત કવિ રાહત ઈન્દોરીના પત્ની છે. તે દેશભરમાં આયોજિત મુશાયરાઓમાં ભાગ લેવાનું ચાલુ રાખે છે. તે ઘણીવાર ગીતો, ગઝલ, કવિતા વગેરે પર બનેલા ટીવી કાર્યક્રમોમાં જોવા મળે છે.