‘કૌન કમબખ્ત બર્દાશ્ત કરને કો પીતા હૈ!’ દેવદાસના આ પ્રખ્યાત ડાયલોગથી થોડા દૂર વિચાર કરીએ તો ઘણા લોકોને ઠંડીની સિઝનમાં દારુનો આશરો લે છે. શરદી સહન કરવા માટે દારુ પીવાને સારું માને છે. સામાન્ય રીતે મદિરા પીનારા શોખીનોની ઓછપ નથી પણ કેટલાકના મનમાં ઘર કરી ગયું છે કે ઠંડી ભગાડવા માટે દારુ ઉત્તમ છે. પણ એક વાત સ્પષ્ટ થઈ રહી છે કે આલ્કોહોલની જરા સરખી માત્રાથી શરીરમાં ગરમીનો અહેસાસ થાય છે.
ઠંડા વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો પણ આ ઉપાયનો આશરો લે છે. હવે સવાલ એ ઉભો થાય છે કે દારૂ પીવાથી શરદી કેમ બંધ થાય છે અને ઠંડીથી બચવા માટે દારૂ પીવો એ ખરેખર શાણપણ છે કે નહીં?
ચાલો પહેલા આપણે જાણીએ શા માટે કોઈ દારૂ પીવાથી ગરમ લાગે છે. હકીકતમાં, આલ્કોહોલ આપણી રક્ત વાહિનીઓમાં વહેતા લોહીને થોડું પાતળું બનાવે છે, જેના કારણે લોહીનો પ્રવાહ ત્વચાની થોડી નજીકથી શરૂ થાય છે. એટલે કે, પહેલા કરતા લોહી જે તીવ્રતાથી વહેતું હોય છે, તે પાતળું થઈને રક્ત વાહિનીના તમામ દ્વારને સ્પર્શ કરતો જાય છે.
જ્યારે ત્વચામાં ગરમ લોહી આવે છે ત્યારે ત્વચાના હીટ સેન્સેટીવ ન્યુરોન્સ (થર્મોરસેપ્ટર્સ) સક્રિય થાય છે અને મગજને સંદેશ આપે છે કે શરીરમાં હવે ગરમી આવી રહી છે. આ જ કારણ છે કે આલ્કોહોલ પીધા પછી થોડી વાર ગરમીનો અનુભવ થાય છે.
હવે આપણે એ સવાલ પર આવીએ કે શું ફરીથી શરદી ન થાય તે માટે દારૂનો આશરો લેવો સમજદાર ગણી શકાય. જવાબ છે – ના, કારણ કે દારૂ પીધા પછી, આપણે ગરમી અનુભવીએ છીએ, પરંતુ ખરેખર આપણે અંદરથી ઠંડક મેળવી રહ્યા છીએ. આનું કારણ એ છે કે એકવાર લોહીનો પ્રવાહ વધતો જાય છે, લોહીને ગરમ રાખવા માટે શરીરમાં વધુ ગરમી નિષ્કાષિત થાય છે, એટલે કે બોડી ટેમ્પ્રેચરમાં ઘટાડો થઈ જાય છે.
કોર બોડી ટેમ્પ્રેચર શરીરનું એવા પ્રકારનું તાપમાન છે જે ઠંડા હવામાનમાં શરીરના તાપમાન જાળવી રાખવા માટે પુરતો હોય છે. આ રીતે, એમ કહી શકાય કે આલ્કોહોલ પીવાથી તમારી શરદી ઓછી થાય છે, પરંતુ તેની સાથે ધીરે ધીરે તમારું શરીર પણ ઠંડુ થતું જાય છે.
સતત આમ કરવાથી હાઈપોથર્મિયાનું જોખમ વધી જાય છે. હાઈપોથર્મિયા એવી મેડીકાલ કન્ડીશન છે કે જે શરીરમાં સામાન્ય કરતાં વધુ ઝડપથી ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે, જેના કારણે શરીરનું આંતરિક તાપમાન ઘટે છે. આ સિવાય, કેટલાક સંશોધન સૂચવે છે કે સતત હૂંફ માટે આલ્કોહોલ પીવાની અસર ફક્ત શરીરના કોર ટેમ્પ્રેચરમાં ઘટાડો જ નહીં, પરંતુ મગજ ઉપર પણ ખરાબ અસર કરે છે.